Sex under control

Różne rodzaje aktywności seksualnej niosą ze sobą ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. I choć najlepszym zabezpieczeniem jest wstrzemięźliwość seksualna lub absolutna wierność, warto pamiętać, że w seksie rzadko jest się tym jedynym.

Nawet jeżeli w danym momencie tak jest, istnieje duże prawdopodobieństwo, że ktoś był przed Tobą. Dlatego przed rozpoczęciem współżycia każdy z partnerów powinien się przebadać, by po radosnej chwili uniesienia uniknąć przykrych niespodzianek.

Znanych jest obecnie około czterdziestu różnych rodzajów drobnoustrojów, które mogą przenosić się drogą płciową. Znajdują się wśród nich bakterie, wirusy i pierwotniaki, a także grzyby i niektóre pasożyty skóry. Wszystkie one są odpowiedzialne za powstanie chorób przenoszonych drogą płciową (ang. STD, sexually transmitted diseases). Część z nich wywołuje tylko zakażenia miejscowe, ograniczone zazwyczaj do narządów płciowych lub skóry, inne mogą powodować zakażenia uogólnione, w których praktycznie każdy narząd może ulec zakażeniu. Nie leczone mogą mieć bardzo poważne konsekwencje zdrowotne, łącznie z niepłodnością. Przedstawiamy kilka podstawowych informacji o najczęstszych chorobach przenoszonych drogą płciową. Warto je poznać, by móc skutecznie chronić siebie i swojego partnera.

1. HIV/AIDS. HIV — (Human Immunodeficiency Virus), ludzki wirus niedoboru odporności

SYMPTOMS: Początek zakażenia HIV jest zwykle bezobjawowy. Po kilku, a czasem kilkunastu tygodniach, od zakażenia pojawiają się pierwsze zmiany chorobowe w postaci objawów grypopodybnych: osłabienia, gorszego samopoczucia, bólu gardła, braku łaknienia, powiększenia węzłów chłonnych, wysokiej temperatury, a czasem także bóli mięśniowo-stawowych i biegunki. Objawom tym może towarzyszyć pojawienie się rozsianych wykwitów skórnych na tułowiu, twarzy i kończynach, które zazwyczaj ustępują po kilku dniach. Kolejny okres zakażenia jest bezobjawowy i może się utrzymywać od kilku do kilkunastu lat.

Końcowym stadium zakażenia HIV jest AIDS, czyli zespół nabytego niedoboru odporności (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome). U 50 proc. osób rozwija się po około 10 latach od zakażenia. Zwykle towarzyszy temu rozwój zakażeń oportunistycznych o ciężkim przebiegu (m.in. zapalenia płuc, kandydozy jamy ustnej i przełyku, opryszczki) lub nowotworów (mięsak Kaposiego, chłoniaki), a także postępujące wyniszczenie układu odpornościowego pacjenta, prowadzące do otępienia.

DROGI ZAKAŻENIA: Stosunek płciowy, zakażone igły, transfuzja krwi. Transmisja wirusa może odbywać się także w układzie matka-dziecko w trakcie porodu, czego można uniknąć stosując odpowiednią profilaktykę przedporodową. Obecność wirusa we krwi można wykazać dopiero czternaście dni od zakażenia. Mimo to osoby zakażone, najczęściej nieświadome swojego zakażenia, mogą być źródłem infekcji dla swoich partnerów. Używanie prezerwatyw znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia, ale go nie eliminuje. HIV nie można się zakazić przed podanie ręki, pocałunek, używanie tych samych sztućców.

LECZENIE: Obecnie istnieją terapie, które pozwalają zahamować replikację wirusa. Ich skuteczność zależy od wczesnego rozpoczęcia leczenia. W Polsce 70 proc. osób zakażonych HIV o tym nie wie. Dlatego warto się poddawać regularnym badaniom. W Punktach Konsultacyjno — Diagnostycznych (PKD) można wykonać badania bez skierowania, bezpłatnie i anonimowo.

2. KIŁA (syfilis) — Bakteria krętek blady

SYMPTOMS: Pierwszym objawem jest owrzodzenie w okolicy narządów moczowo-płciowych w miejscu zakażenia, czemu towarzyszy obustronne powiększenie węzłów okolicznych chłonnych. U mężczyzn pojawia się najczęściej w rowku żołędnym, na wewnętrznej blaszce lub brzegu napletka, w okolicy wędzidełka, rzadziej w ujściu cewki moczowej. U kobiet w obrębie warg sromowych, spoidła tylnego, łechtaczki i szyjki macicy, rzadziej w pochwie. U osób obu płci mogą wystąpić w fałdzie udowo-pachwinowym, odbycie, odbytnicy (ta lokalizacja świadczy o odbywaniu stosunków analnych) lub okolicy łonowej. Owrzodzenia mogą też mieć umiejscowienie pozapłciowe, szczególnie na dolnej wardze i języku (co jest typowe dla stosunku oralnego), migdałkach oraz palcach rąk. Po około 9-10 tygodniach występuje rozległa, krótkotrwała plamista osutka, która może nawracać w postaci głębokich zmian plamisto-grudkowych lub krostkowych. Często towarzyszą jej objawy grypopodobne: nieznacznie podniesiona temperatura ciała, złe samopoczucie, bóle mięśniowe i stawowe oraz bóle głowy o różnym nasileniu. U części pacjentów, tylko kobiet, może wystąpić także bielactwo kiłowe, w postaci drobnych odbarwionych plam na szyi, karku, rzadziej tułowiu. Innym uciążliwym objawem choroby jest łysienie kiłowe, polegające na postępującym przerzedzeniu i ścieńczeniu włosów na szczycie głowy lub przerzedzaniu włosów w okolicy skroniowej i potylicznej. Znacznie rzadziej występują zmiany narządowe wątroby, nerek, układu nerwowego i kostno-stawowego, a także narządu wzroku i zmiany w krwi obwodowej. Patologiczne zmiany mogą wystąpić prawie w każdym narządzie i układzie, upośledzając ich czynność.

DROGI ZAKAŻENIA: Stosunek pochwowy, oralny lub analny z osobą zakażoną, a także pocałunek z osobą zakażoną, u której zmiany kiłowe są obecne w gardle. Kiła może też się przenosić z matki na płód, co może skutkować śmiercią wewnątrzmaciczną płodu lub urodzeniem dziecka z poważnymi wadami rozwojowymi.

LECZENIE: Najskuteczniejszym antybiotykiem w leczeniu kiły jest penicylina. U chorych uczulonych na ten lek zalecane jest wykonanie skórnych testów alergicznych i zastosowanie odczulania lub antybiotyków alternatywnych. W kile wczesnej, zależnie od zastosowanego preparatu, leczenie trwa od 1 do 14 dni. W kile późnej okres leczenia jest dłuższy, w zależności od zaawansowania choroby.

3. RZEŻĄCZKA. Bakteria dwoinka rzeżączki

SYMPTOMS: Najczęściej miejscowe, ograniczające się do cewki moczowej mężczyzn i szyjki macicy i cewki moczowej kobiet. U obu płci spotyka się zakażenie gardła lub odbytu. Te ostatnie są częstsze wśród kobiet i homoseksualistów. Niemowlęta, których matki są chore, mogą ulec zakażeniu w trakcie akcji porodowej. U mężczyzn zakażenie dotyczy najczęściej zapalenie przedniego odcinka cewki moczowej. Pierwszym objawem świadczącym o zakażeniu jest nasilające się w trakcie oddawania moczu pieczenie w ujściu cewki moczowej, która jest zaczerwieniona i obrzęknięta. Następnie pojawia się obfita, ropna wydzielina z cewki moczowej. W ostrym okresie choroby mogą się pojawić silne, kłujące bóle w cewce moczowej, częste parcia na mocz (co kilka, kilkanaście minut) i bolesne wzwody.

W odróżnieniu od mężczyzn, u których objawy nie budzą na ogół wątpliwości, tylko 20 proc. kobiet zgłasza się do lekarza z powodu objawów rzeżączki. Często zgłaszają się na badania tylko dlatego, że dowiedziały się o swojej chorobie od partnerów, których nieświadomie zakaziły. U kobiet pierwszym objawem są ropne upławy, które powodują podrażnienie sromu i są przyczyną pieczenia i szczypania w tej okolicy. Często dołączają się objawy częstomoczu, a także ból i pieczenie podczas mikcji. O zakażeniu mogą też świadczyć obfite krwawienia miesiączkowe, plamienia między miesiączkami, a także śluzowo-ropna wydzielina wydobywająca się z cewki moczowej. U wielu kobiet zakażenie rzeżączkowe może mieć przebieg bezobjawowy.

DROGI ZAKAŻENIA: Ze względu na no, że rzeżączka przenosi się głównie drogą płciową, aby uniknąć zakażenia należy unikać seksu z przygodnymi partnerami. Ryzyko zakażenia zależy od płci i jest zdecydowanie wyższe u kobiet. Podczas jednego stosunku dopochwowego dla kobiet wynosi ono 60-90 proc., dla mężczyzn 20-40 proc.

LECZENIE: Zasadą leczenia rzeżączki niepowikłanej jest stosowanie antybiotyków w wysokiej dawce jednorazowej. Odsetek wyleczeń sięga niemal 100 proc. Ważne jest jednoczesne leczenie obojga partnerów i poddawanie się badaniom kontrolnym po leczeniu w celu wykrycia reinfekcji. Wszystkie osoby, które miały stosunki płciowe z chorymi na rzeżączkę, powinny być zbadane i w razie wyników dodatnich leczone. Jeśli wyniki są ujemne, partnerzy osób zakażonych powinni zostać poddani leczeniu profilaktycznemu, identycznemu co osoby chore na rzeżączkę lub mieć powtórzone badania.

4. WSZAWICA

SYMPTOMS: Wesz łonowa pasożytuje głównie na skórze owłosionej wzgórka łonowego i krocza, rzadziej na brzuchu i klatce piersiowej, pachach, brwiach czy rzęsach. Można ją dostrzeć gołym okiem lub przy użyciu szkła powiększającego. Podstawowym objawem jest świąd. Jego intensywność zależy od tego czy jest to pierwsze czy kolejne zetknięcie z wszawicą. Podczas pierwszego zetknięcia z wszami można nie odczuwać swędzenia. U chorych, u których zakażenie ma przebieg długotrwały, obserwuje się po pewnym czasie niewrażlkiwość na ukąszenia wszy. Istnieje też zjawisko odwrotne — w miarę trwania zakażenia i przybywania pasożytów, świąd staje się coraz większy.

DROGI ZAKAŻENIA: Bezpośredni kontakt włosów osoby zdrowej z włosami chorego partnera. Wszystkie osoby, które w ciągu 30 dni od ujawnienia zakażenia miały kontakt z osobą chorą powinny zostać poddane leczeniu. Zakażenia pozapłciowe za pośrednictwem bielizny, ręczników, pościeli, deski klozetowej zdarzają się niewzwykle rzadko.

LECZENIE: Preparaty zwierające permetrynę lub lindan, które stosuje się jednorazowo pozostawiając na zajętym obszarze skóry na 10 minut. Przed rozpoczęciem leczenia należy zgolić włosy w okolicy objętej wszawicą, a bieliznę osobistą wyprać w gorącej wodzie.

5. WRZÓD MIĘKKI. Bakteria Haemophilus Ducrei

SYMPTOMS: Bolesne owrzodzenia umiejscowione na narządach płciowych, którym towarzyszą zmiany w okolicznych węzłach chłonnych. U kobiet dodatkowo mogą wystąpić upławy, ból przy oddawaniu moczu lub stolca, krwawienia z odbytu oraz ból podczas stosunku płciowego.

DROGI ZAKAŻENIA: Stosunki płciowe. Choroba ze względów anatomicznych rozpoznawana jest znacznie częściej u mężczyzn niż kobiet. U mężczyzn obecność napletka jest elementem sprzyjającym zakażeniu. Obrzezanie zmniejsza trzykrotnie ryzyko zakażenia.

LECZENIE: Stosuje się antybiotyki w przez okres od 1 do 7 dni. W uzasadnionych sytuacjach dodatkowo stosuje się środki miejscowe w postaci okładów z roztworu soli fizjologicznej NaCl lub słabego roztworu azotanu srebra.

6. OPRYSZCZKA NARZĄDÓW PŁCIOWYCH. Wirus opryszczki

SYMPTOMS: Pierwotne zakażenie może być bezobjawowe lub manifestować się wysiewem drobnych pęcherzyków, pojawiających się w obrębie narządów płciowych i odbytu. Choroba cechuje się skłonnością do nawrotów. Przed wystąpieniem zmian, w miejscu późniejszego wysiewu, występuje miejscowa przeczulica (pieczenie, uczucie napięcia lub swędzenia). Potem pojawiają się drobne pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, które pękają, tworząc powierzchniowe nadżerki. Zmianom skórnym często towarzyszą objawy ogólne, jak gorączka, bóle głowy i dreszcze. W tym okresie może dochodzić do zapalenia opon mózgowych oraz zmian neurologicznych w postaci silnych bóli głowy, fotofobii czy sztywności karku. Obserwuje się także zmiany w okolicznych węzłach chłonnych. U kobiet opryszczka narządów płciowych wywołuje zapalenie sromu i pochwy. Zmiany umiejscowione są najczęściej na wargach sromowych i w pochwie oraz na szyjce macicy. Obrzęk warg sromowych oraz duże obszary pokryte drobnymi nadżerkami mogą wywoływać ból w trakcie chodzenia. Drażnienie zmian przez mocz może powodować silny ból skłaniający kobiety do powstrzymywania się przed oddawaniem moczu. W takich przypadkach zaleca się oddawanie moczu podczas częściowego zanurzenia się w wannie lub miednicy wypełnionej letnią wodą, co powoduje rozcieńczenie wydalanego moczu i osłabienie jego drażniące działanie.

U mężczyzn zmiany wywołane wirusem opryszczki obserwuje się najczęściej na napletku, żołędzi oraz skórze penisa, a także w ujściu cewki moczowej. Zarówno u kobiet jak i mężczyzn obserwuje się zmniany na skórze pośladków i w okolicy odbytu, rzadziej na skórze ud i palcach rąk.

DROGI ZAKAŻENIA: Kontakt seksualny. Zakażenie może być rozsiewane przez osobę, która nawet nie wie, że jest chora. U kobiety ciężarnej, wirus opryszczki może przejść z matki do dziecka podczas porodu, co prowadzi do zakażeń skóry, jamy ustnej, płuc, czy oczu u noworodka. Jeśli wirus dostanie się do krwi, wtedy może dotrzeć do mózgu oraz innych ważnych dla życia narządów.

LECZENIE: Stosuje się leki przeciwwirusowe. Ich działanie jest ograniczone. Nawet wielomiesięczne podawanie tych leków nie jest w stanie usunąć wirusów z organizmu chorego ani zapobiec występowaniu nawrotów po zaprzestraniu ich podawania.

7. CHLAMYDIOZA. Bakteria Chlamydia trachomatis

SYMPTOMS: U mężczyzn chlamydia najczęściej powoduje nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej. Podstawowym objawem jest wyciek z cewki moczowej, częstomocz, a także pieczenie i szczypanie w cewce moczowej, ból podczas mikcji oraz uczucie mrowienia lub swędzenia w okolicy ujścia zewnętrznego cewki moczowej. Wyciek, wodnisty, śluzowaty, sluzowato-ropny lub ropny, może być obecny stale lub tylko rano albo po dłuższym, kilkugodzinnym nieoddawaniu moczu.

U kobiet może dojść do wystąpienia chlamydialnego zapalenia kanału szyjki macicy. W ponad połowie przypadków chlamydialne zapalenie szyjki macicy ma przebieg bezobjawowy. W przypadkach objawowych w ujściu zewnętrznym szyjki pojawia się śluzowo-ropna wydzielina, czemu towarzyszy częstomocz, pieczenie i ból podczas oddawania moczu i stosunku seksualnego, a także krwawienie z pochwy i krwawienie po stosunku.

DROGI ZAKAŻENIA: Stosunki płciowe z osobami zakażonymi. Infekcji sprzyjają częste zmiany partnerów oraz stosowanie dosustnych środków antykoncepcyjnych.

LECZENIE: W leczeniu nierzeżączkowego zapalenia cewki moczowej, w zależności od etiologii, stosuje się antybiotyki, np. metronidazol przez 7 dni. Partnerki i partnerzy powinni być zbadani i leczeni profilaktycznie w spoosób typowy dla leczenia nierzeżączkowego zapalenia cewki moczowej.