Contents
Periodontologia to dział stomatologii zajmujący się chorobami przyzębia oraz schorzeniami błon śluzowych jamy ustnej. Często zdarza się, że periodontolodzy nazywani są potocznie paradontologami, co nie jest prawidłowym nazewnictwem. Wynika to z faktu, że jednym z najczęstszych chorób przyzębia jest paradontoza, dlatego często dochodzi do użycia mylnej nazwy.
Periodontolog – czym się zajmuje?
Periodontolog zajmuje się terapią wszelkich chorób dotykających przyzębia. Zajmują się zapobieganiem, diagnostyką i leczeniem chorób przyzębia. Periodontolodzy przechodzą dalsze specjalistyczne szkolenia z periodontologii po ukończeniu studiów stomatologicznych. Specjaliści ci oferują szeroką gamę zabiegów, w tym skaling, chirurgię periodontologiczną, implantologię i inne złożone zabiegi periodontologiczne.
Do najczęstszych schorzeń, których leczeniem zajmuje się periodontolog, zaliczamy: paradontozę, zapalenie dziąseł i zapalenie przyzębia.
Przyzębie — budowa
Przyzębiem określamy wszystkie tkanki, które odpowiadają za prawidłowe osadzenie i unieruchomienie zęba w zębodole, a także ochronę zęba.
Budowa przyzębia — dziąsła
Normalne dziąsła mogą mieć kolor od jasnego koralowego różu do mocno pigmentowanego. Tkanki miękkie i włókna łączne, które pokrywają i chronią leżący poniżej cement korzeniowy, ozębną i kość wyrostka zębodołowego, są znane jako dziąsła. Dziąsła dzieli się na: część wolną i część właściwą zębodołową. Każda z części dziąsła jest uważana za biologicznie inną; jednak wszystkie są specjalnie zaprojektowane, aby chronić przed zniszczeniem mechanicznym i bakteryjnym.
Budowa przyzębia — ozębna
Ozębna to tkanka łączna, która łączy zewnętrzną warstwę korzenia zęba, będącą cementem, z otaczającą kością wyrostka zębodołowego. Składa się z kilku złożonych grup włókien, które biegną w różnych kierunkach i które wnikają do cementu i kości przez włókna Sharpeya. Ozębna składa się głównie z włókien kolagenowych, ale mieści również naczynia krwionośne i nerwy w luźnej tkance łącznej. Obciążenia mechaniczne, które są wywierane na zęby podczas żucia i inne siły zewnętrzne, są pochłaniane przez ozębną, co chroni zęby w ich zębodołach.
Budowa przyzębia — okostna
Włóknista błona, która tworzy pokrycie kości z wyjątkiem ich powierzchni stawowych; składa się z gęstej warstwy zewnętrznej zawierającej liczne naczynia krwionośne oraz wewnętrznej warstwy komórek tkanki łącznej, które w przypadku uszkodzenia kości działają jak osteoblasty, a następnie uczestniczą w tworzeniu nowej kości. Okostna służy jako struktura podtrzymująca naczynia krwionośne odżywiające kość oraz do przyczepu ścięgien i więzadeł.
Budowa przyzębia — kość wyrostka zębodołowego
Wyrostek zębodołowy lub też kość wyrostka zębodołowego to pogrubiony grzbiet kości, który zawiera zębodoły na kościach szczęki i żuchwy. Struktury są pokryte dziąsłami jako część jamy ustnej. Każdy wyrostek zębodołowy obejmuje komórki, nerwy, naczynia krwionośne, naczynia limfatyczne i okostną. Grzebień wyrostka zębodołowego kończy się równomiernie w okolicy szyjki zębów. Wyrostki zębodołowe powstają wraz z wyrzynaniem zębów i ulegają ciągłej odbudowie za życia. W przypadku utraty zębów zmniejsza się również wyrostek zębodołowy szczęki. Powierzchnię wypukłości zębodołowych i ściany łóżek zębowych tworzy zwarta kość, pod którą nie ma kości gąbczastej.
Budowa przyzębia — cement korzeniowy
Cement to zewnętrzna warstwa korzenia zęba; pokrywa warstwę zębiny zęba i zapewnia przyczepienie włókien kolagenowych więzadła ozębnej. Chroni również zębinę i zapewnia uszczelnienie odsłoniętych w inny sposób końców kanalików zębinowych. Nie jest tak twardy jak szkliwo czy zębina i zazwyczaj ma jasnożółty kolor.
Also read: What causes tooth discoloration?
Choroby przyzębia – objawy
Wśród najczęstszych objawów chorób przyzębia można wskazać długotrwałe krwawienia dziąseł, odsłonięcie szyjek zębowych, obrzęki i tkliwość w jamie ustnej, wrażliwość na słone i słodkie pokarmy, obrzęki zębów, a także ruszanie się zębów. Częstym, choć ignorowanym objawem chorób przyzębia jest suchość w jamie ustanej i brzydki zapach wydobywający się z ust. Jeśli mamy pewność, że brzydki zapach nie jest konsekwencją zjedzonego wcześniej posiłku, a stan utrzymuje się długotrwale, nie należy lekceważyć takiego objawu.
See also: The most common diseases of the teeth and gums
Choroby przyzębia – przyczyny
Przyczyną większości chorób przyzębia jest nieprawidłowa higiena jamy ustnej. Niedokładne lub zbyt krótkie mycie zębów powoduje odkładanie się na zębach płytki bakteryjnej, która po dłuższym czasie twardnieje i zmienia się w kamień nazębny. Kamień nazębny często jest źródłem toksyn, które stanowią przyczynę stanów zapalnych przyzębia oraz w jamie ustnej. Szczotkowanie i czyszczenie przestrzeni międzyzębowych jest więc prawdopodobnie jednym z najskuteczniejszych sposobów usuwania biofilmu płytki nazębnej i zapobiegania chorobom przyzębia.
Inne przyczyny chorób przyzębia to wrodzone lub nabyte wady zgryzu, noszenie źle dobranych protez, a także bruksizm. Nie bez znaczenia dla chorób przyzębia ma także genetyka. Choroby przyzębia mogą również bardziej wynikać z nieprawidłowej lub zmniejszonej odpowiedzi immunologicznej, niż agresywnych właściwości patogenów bakteryjnych.
Choroby przyzębia mogą wystąpić w przebiegu innych chorób jak cukrzyca czy choroby, w których dochodzi do znacznego obniżenia odporności organizmu (nowotwory, HIV). W przypadku cukrzycy, istnieją badania wykazujące wyraźny wpływ stężenia glukozy we krwi bezpośrednio wpływający na ciężkość i progresję choroby przyzębia i odwrotnie. Co więcej, pacjenci z chorobami przyzębia i cukrzycą mają również słabsze zdolności gojenia niż osoby bez cukrzycy, a zatem są bardziej narażeni na cięższe choroby, jeśli kontrola poziomu glukozy we krwi jest nieprawidłowa i gdy choroba ogólnoustrojowa wpływa na zdolność gojenia.
Choroby przyzębia często towarzyszą osobom chorym na bulimię – częste wymioty są powodem wytrawienia kwasami żołądkowymi jamy ustnej, co osłabia dziąsła i prowadzi do powstawania wżerów. Wśród chorób przyczyniających się do problemów z chorobami przyzębia zaliczyć można również chorób sercowo-naczyniowych. Co więcej, wysokie stężenie cholesterolu i mechanizmy bakterii jamy ustnej w procesie miażdżycy mogą wzrosnąć u osób z przewlekłym zapaleniem przyzębia.
Choroby przyzębia mogą być wynikiem zaburzeń hematologicznych. Ważne komórki i składniki odżywcze przenoszone z krwią do tkanek przyzębia mają kluczowe znaczenie dla mechanizmów obronnych tkanek i odpowiedzi na toksyny i patogeny, wymiany gazowej i skutecznej hemostazy. Dlatego też krwinki czerwone odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia przyzębia, co oznacza, że zaburzenia hematologiczne mogą mieć głęboki szkodliwy wpływ na tkanki przyzębia i początek choroby.
Obecnie, wciąż trwają badania mające dać odpowiedź na pytanie, czy osteoporoza jest czynnikiem ryzyka chorób przyzębia. Jak dotąd wykazano, że u osób z osteoporozą, kość wyrostka zębodołowego jest mniej gęsta niż u zdrowego dorosłego. Nie wskazuje to jednak na związek z patogenami przyzębia lub kliniczną utratą przyczepu, dlatego potrzebne są dalsze badania.
Choroby przyzębia mogą być także konsekwencją nieprawidłowej diety oraz stylu życia. Do wystąpienia chorób przyzębia prowadzi dieta uboga w witaminy z grupy B i C, a także palenie papierosów. Palenie zmniejsza zdolności lecznicze tkanek jamy ustnej, niszcząc naczynia krwionośne oraz zaopatrując i zapobiegając przenikaniu do tkanek niezbędnych organizmów obronnych. Dlatego bakterie chorobotwórcze są w stanie szybciej niszczyć tkankę przyzębia i eskalować nasilenie choroby. Chociaż kliniczne objawy zapalenia są mniej wyraźne, u palaczy obserwuje się więcej problemów z kieszonkami dziąsłowymi i utratą przyczepności zębów w porównaniu z osobami niepalącymi. Zaprzestanie palenia i udzielanie odpowiednich rad jest integralną częścią pracy stomatologa z pacjentami z chorobami przyzębia. Udowodniono, że zaprzestanie palenia zapobiega postępowi choroby przyzębia i przywraca mikroflorę jamy ustnej do mniej patogennego stanu mikrobiologicznego.
Oprócz palenia, na choroby przyzębia ma również wpływ spożywanie alkoholu. Alkohol bowiem może prowadzić do zwiększenia ryzyka dalszego rozwoju chorób przyzębia.
Jednym z czynników chorób przyzębia jest także otyłość i niedobór witaminy D. Otyłość jest ogólnie związana ze zmniejszonym spożyciem owoców i warzyw, ze wzrostem spożycia produktów bogatych w tłuszcz, sól i cukier. Zła dieta nie tylko przyczynia się do otyłości, ale także powoduje brak niezbędnych składników odżywczych, w tym witaminy C, D i wapnia, które odgrywają ważną rolę w zapewnieniu zdrowego układu odpornościowego oraz zdrowych tkanek jamy ustnej i kości.
Co ciekawe, różne badania wykazały, że osoby będące pod wpływem przewlekłego stresu, są bardziej narażone na kliniczną utratę przyczepności zębów i obniżony poziom kości wyrostka zębodołowego z powodu zniszczenia przyzębia. Wynika to ze zwiększonej produkcji niektórych komórek odpornościowych i interleukin, które osłabiają mechanizmy obronne przeciwko bakteriom chorobotwórczym, zwiększając w ten sposób ryzyko rozwoju chorób przyzębia.
Czasami choroby przyzębia pojawiają się jako niepożądany side effect przyjmowania niektórych leków. Ryzyko powikłań dotykających przyzębia jest szczególnie duże przy zażywaniu leków na padaczkę, na choroby układu krążenia oraz antybiotyków z grupy cefalosporyn. Wiele leków może mieć niekorzystny wpływ na tkankę przyzębia, przyczyniając się do różnych stanów jamy ustnej, takich jak suchość w ustach i przerost dziąseł. Niezwykle ważne jest, aby dentyści dopilnowali, aby pacjenci mieli przegląd historii medycznej podczas każdej wizyty, aby prawidłowo ocenić ryzyko pacjenta i określić właściwy sposób postępowania w leczeniu stomatologicznym.
Na choroby przyzębia powinny również uważać kobiety będące w ciąży. Badania wykazały, że tkanki jamy ustnej są dotknięte i zmienione podczas ciąży z powodu zmniejszonej odpowiedzi immunologicznej oraz zwiększonego dopływu i objętości krwi naczyniowej. Należy w tym miejscu zauważyć, że ciąża nie powoduje chorób dziąseł i przyzębia, ale może nasilać reakcję zapalną na istniejącą wcześniej chorobę. Ważne jest również, aby pamiętać, że ciąża nie odbiera minerałów z tkanek jamy ustnej lub zębów, jak wcześniej przypuszczano. Istniejąca choroba często pojawia się w czasie ciąży z powodu zmienionego środowiska jamy ustnej, a nie tylko z powodu choroby powodującej ciążę. Efektom tym można zapobiec poprzez dobrą higienę jamy ustnej poprzez szczotkowanie zębów i czyszczenie przestrzeni międzyzębowych.
Choroby przyzębia są wieloczynnikowe i wymagają od lekarzy jasnego i dogłębnego zrozumienia czynników ryzyka oraz ich mechanizmów w celu wdrożenia skutecznego leczenia choroby.
Also read: Should I brush my teeth before or after breakfast? The expert explains
Periodontolog – jak wygląda wizyta?
Do periodontologa zwykle pacjent kierowany jest przez dentystę, kiedy ten uzna, że terapia schorzeń pacjenta wykracza poza jego kompetencje. Zwykle terapia u peridodontologa nie kończy się na jednej wizycie, a leczenie stanowi proces wieloetapowy.
Pierwsza wizyta u periodontologa to zazwyczaj rozpoznanie schorzeń i wykonanie podstawowych zabiegów mających na celu poprawę poziomu higieny jamy ustnej pacjenta. Rozpoznanie polega na wykonaniu badania przy użyciu specjalnej sondy, dzięki czemu możliwe jest:
- dokładne określenie stanu przyzębia;
- wykrycie miejsc z występującym krwawieniem;
- ocena furkacji (miejsce połączenia korzeni w zębach wielokorzeniowych);
- ocena ruchomości zębów;
- ocena występowania recesji (zaniku dziąsła w okolicy zęba).
W ocenie stanu jamy ustnej, periodontolog korzysta z badań radiologicznych, zdjęć pantomograficznych czy też tomografii stożkowej, które stały się standardem w diagnozowaniu chorób przyzębia. Lekarz może również korzystać z testów biologicznych, które określają ilość bakterii wywołujących zapalenia przyzębia w badanych tkankach. Testy te opierają się o badanie obecności DNA bakteryjnego.
Zwykle wykonuje się zabiegi polerowania czy usuwania kamienia nazębnego. Często zęby pokrywane są specjalnym preparatem fluorowym, który ma na celu zapobieganie pogarszaniu się stanu uzębienia. Periodontolog ocenia stany jamy ustnej pacjenta, diagnozuje przyczyny schorzeń i zaleca odpowiednie wytyczne w kwestii higieny jamy ustnej. Cena takiej wizyty u periodontologa to zwykle ok. 100 zł wzwyż, w zależności od tego, jakie dodatkowe zabiegi wykonuje.
Jeśli stan pacjenta nie ulega poprawie, periodontolog wdraża bardziej skomplikowane sposoby leczenia – zwykle leczenie protetyczne lub chirurgię periodontologiczną. Ceny takich wizyt mogą dochodzić do kilkuset złotych.
Wpływ na cenę wizyty u periodontologa ma przede wszystkim wielkość miasta, w jakim chcemy skorzystać z usług oraz to, czy periodontolog przyjmuje w swoim gabinecie, czy też w klinice stomatologicznej.
Periodontologia – etapy leczenia
Przy odpowiednich poradach i leczeniu możliwe jest całkowite zatrzymanie progresji paradontozy. Kluczem jest wyeliminowanie płytki bakteryjnej, która przyspiesza proces patologiczny i wyrobienie doskonałych nawyków higieny jamy ustnej. Tak więc pierwszym etapem leczenia periodontologicznego jest uświadomienie pacjentowi jego stanu oraz instruktaż higieny jamy ustnej.
W tej pierwszej fazie „higienicznej” bardzo ważne jest upewnienie się, że pacjent odpowiednio przestrzega higieny. Z kolei periodontolog wykona zabiegi higieniczne, aby usunąć kamień nazębny i płytkę bakteryjną z obszarów niedostępnych dla pacjenta. Czasami można zastosować antybiotykoterapię, jeśli infekcja tkanek utrzymuje się i nie reaguje na środki higieniczne.
Po tej pierwszej fazie po kilku tygodniach sprawdzany jest stan przyzębia i to jak pacjenta dbał o higienę jamy ustnej. Sprawdza się postęp choroby i przeprowadza się sondowanie. Jeśli wykryte zostaną nieprawidłowości, to podjęte zostaną formy leczenia, w tym zabieg chirurgiczny. Czasem konieczne jest wykonanie zabiegu podniesienia dziąsła, aby móc uzyskać dostęp do chorych miejsc, by móc ją oczyścić. Pozwala to mieć bezpośredni widok i upewnić się, że obszar jest całkowicie czysty.
W innych przypadkach będzie można wykonać operacje regeneracyjne, w których ubytek kostny jest leczony i regenerowany, aby spróbować nadać bardziej poprawną anatomię ubytkom kostnym powstałym w wyniku paradontozy. W innych przypadkach nie będzie można zregenerować tych ubytków i zostaną wykonane operacje, w których kość zostanie przebudowana, a w razie potrzeby również dziąsło.
Po tej fazie chirurgicznej, jeśli to konieczne, zostanie przeprowadzona faza odbudowy. W tym czasie można wszczepić implanty, protezy, leczenie ortodontyczne lub inne opcje leczenia odpowiednie do każdej indywidualnej sytuacji. Implanty można założyć po zakończeniu leczenia periodontologicznego.
Wreszcie, sukces długotrwałej terapii periodontologicznej zależy od higieny jamy ustnej pacjenta i porad specjalistów. Ważne jest, aby regularnie monitorować stan jamy ustnej pacjenta, aby sprawdzać stan tkanek przyzębia i kontrolować stan zapalny. W ten sposób można sprawdzić utrzymanie wyników uzyskanych przy leczeniu periodontologicznym, zapobiec nawrotom choroby i wcześnie wykryć pojawienie się nowych zmian przyzębia, aby móc je leczyć i poinformować pacjenta o środkach, jakie należy podjąć w celu uniknąć nawrotu choroby przyzębia.
Also check: Retention, or how to maintain the effects of orthodontic treatment?
Periodontologia – co po leczeniu?
Po leczeniu periodontologicznym, czy to chirurgicznym, czy niechirurgicznym, podtrzymujące leczenie periodontologiczne jest niezbędne dla uzyskania długoterminowego wyniku i stabilizacji chorób przyzębia. Istnieje również różnica w tym co należy robić w przypadku różnych chorób przyzębia.
Gingivitis
Pacjenci łatwo zapobiegają nawrotom zapalenia dziąseł. Po usunięciu płytki nazębnej lub kamienia nazębnego, możliwe jest wygojenie się przestrzeni dziąseł. Dzieje się tak, gdy pacjenci codziennie dokładnie czyszczą zęby szczoteczką z miękkim włosiem, wspomagając się nicią dentystyczną lub specjalną szczoteczką międzyzębową. Bez przestrzegania zaleceń przez pacjenta i ciągłego usuwania płytki nazębnej i kamienia nazębnego, zapalenie dziąseł nie może być całkowicie wyleczone i może przejść w nieodwracalną parodontozę.
Wrzodziejąco-martwicze zapalenie dziąseł (NUG)
Wrzodziejąco-martwicze zapalenie dziąseł (NUG) jest rodzajem choroby przyzębia różniącej się od reszty. Charakteryzuje się martwicą dziąseł, bólem dziąseł, krwawieniem, nieprzyjemnym zapachem z ust (nieświeży oddech), a także szarym zabarwienie dziąseł. Aby całkowicie utrzymać i leczyć ten stan, pacjentowi należy zalecić stosowanie płynu do płukania jamy ustnej z chlorheksydyną dwa razy dziennie, należy zapewnić instrukcje dotyczące zdrowia jamy ustnej (używać szczoteczki z miękkim włosiem lub szczoteczki elektrycznej dwa razy dziennie) oraz środków do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych, taki jak nici dentystyczne lub szczoteczki międzyzębowe, które czyszczą obszary, do których szczoteczka nie może dotrzeć.
Pacjent powinien być również edukowany w zakresie prawidłowego żywienia i diety oraz zdrowego przyjmowania płynów. Zaprzestanie palenia powinno nastąpić nie tylko po to, aby całkowicie wykorzenić chorobę, ale także dla zdrowia pacjenta. Zwalczanie bólu można osiągnąć za pomocą ibuprofenu lub paracetamolu/acetaminofenu. W przypadku pacjentów z obniżoną odpornością należy przepisać antybiotyki. Ocenę leczenia należy przeprowadzić po 24 godzinach leczenia i kontynuować co 3–6 miesięcy, aż do ustąpienia objawów podmiotowych i przedmiotowych oraz przywrócenia zdrowia i funkcji dziąseł.
Przewlekłe zapalenie przyzębia
Zapalenie dziąseł i nieodwracalne zniszczenie kości wyrostka zębodołowego i otaczających je struktur zębów, które zwykle postępuje powoli. Wynika zwykle z nieprawidłowej diety, braku higieny jamy ustnej, nagromadzenia płytki nazębnej, palenia tytoniu itp. Charakteryzuje się tworzeniem kieszonek i recesją dziąseł. Leczenie jest ważne dla zatrzymania postępu choroby i zwykle obejmuje skaling i łyżeczkowanie zębodołu, terapię chirurgiczną i regeneracyjną terapię chirurgiczną.
Opieka nad pacjentem i regularne kontrole po leczeniu są ważne dla całkowitego zwalczenia choroby i zapobiegnięciu jej nawrotom. Odbywa się to poprzez kontrolę i usuwanie płytki nazębnej: szczotkowanie zębów dwa razy dziennie i codzienne czyszczenie przestrzeni międzyzębowych; Skuteczny może być również płyn do płukania jamy ustnej zawierający chlorheksydynę. Pacjent powinien również zgłaszać się do dentysty na kontrolne przeglądy przynajmniej co trzy miesiące w celu kontroli płytki nazębnej.
See also: Dry socket – causes, symptoms, treatment. How to avoid a dry socket?
Agresywne zapalenie przyzębia
Agresywne zapalenie przyzębia obejmuje zapalenie dziąseł oraz szybkie i poważne zniszczenie ozębnej, kości wyrostka zębodołowego i otaczających struktur. W przeciwieństwie do przewlekłego zapalenia przyzębia, często występuje u pacjentów, których jama ustna jest w dobrym stanie i nie ma problemów z płytką nazębną. Może mieć jednak podłoże genetyczne. Pacjenci na ogół wydają się zdrowi. Leczenie jest uzależnione od ciężkości choroby i wieku pacjenta.
Czasami konieczne jest oczyszczenie rany naddziąsłowej i poddziąsłowej oraz antybiotykoterapia. Aby zapobiec nawrotom choroby, konieczna jest opieka nad pacjentem. Wiąże się to z dobrą higieną jamy ustnej, podobnie jak w przypadku wszystkich innych form zapalenia przyzębia i dziąseł. Szczotkowanie dwa razy dziennie oraz czyszczenie przestrzeni międzyzębowych są niezbędne dla utrzymania zdrowego przyzębia i zapobiegania dalszemu jego niszczeniu. Regularne przeglądy przyzębia są również konieczne co 3-6 miesięcy.
Zapalenie przyzębia jako przejaw choroby ogólnoustrojowej
Zapalenie przyzębia może być spowodowane chorobą ogólnoustrojową. Obecnie istnieje co najmniej 16 chorób ogólnoustrojowych, które powiązano z chorobami przyzębia, takich jak cukrzyca, zaburzenia hematologiczne, takie jak nabyta neutropenia i białaczka, zespół Downa itp. Leczenie i profilaktyka to bardzo ważne pojęcia w leczeniu i zapobieganiu nawrotom zapalenia przyzębia jako przejawu choroby ogólnoustrojowej. Leczenie może polegać na leczeniu chirurgicznym lub niechirurgicznym, w zależności od stopnia zaawansowania.
Po leczeniu ważna jest przestrzeganie zaleceń przez pacjenta, co obejmuje higienę jamy ustnej: mycie zębów dwa razy dziennie i szczotkowanie przestrzeni międzyzębowych przynajmniej raz dziennie; Pomocny może być również płyn do płukania jamy ustnej z chloroheksydyną.